“Karı ne demek Kur’an?”: Diller, çağlar ve saygı üstüne açık bir sohbet

Selam! Aynı meseleye farklı pencerelerden bakmayı seven biri olarak bugün şu soruyu masaya yatırıyorum: “Karı ne demek Kur’an?” Bu yazıda yalnızca kelimelerin sözlük anlamını değil, dilin zamanla nasıl dönüştüğünü, çeviri tercihlerini ve toplumsal etkilerini de birlikte tartışalım. Yorumlarda farklı görüşleri duymayı çok isterim; çünkü dil, ne kadar çok ses duyarsa o kadar berraklaşır.

Kısa cevap: Kur’an Arapça indirilmiştir; Türkçe “karı” kelimesi Kur’an’ın aslında yoktur. Kur’an’da “eş” ve “kadın” anlamlarını karşılayan temel kelimeler zawj (eş), imra’ah (kadın/eş) ve nisa’ (kadınlar)’dır. Türkçe meallerde tarihsel dönemlere göre farklı karşılıklar kullanılmıştır; güncel ve saygılı kullanım genelde “eş”, “kadın”, “hanımı” biçimindedir. “Karı” sözcüğü Türkiye Türkçesinde bugün çoğu bağlamda argo/itici tını taşıdığından modern meallerde tercih edilmez.

Kelimenin izi: Dil tarihinden bugüne

Önce netleştirelim: Kur’an’ın orijinal dili Arapçadır. Bu nedenle Türkçedeki herhangi bir kelimeyi “Kur’an’da geçiyor mu?” diye sormak aslında çeviri sorusudur. Eski Osmanlı/Türkiye Türkçesinde “karı” kimi metinlerde “kadın” ya da “eş” anlamında nötr sayılabildi. Zamanla gündelik dilde bu kelimenin duygusal yükü değişti; bugün çoğu konuşur için kaba/itici bir tınısı var. Bu dönüşüm yüzünden modern çeviriler, Arapça zawj için “eş”, imra’ah için “kadın/eşi”, nisa’ için “kadınlar” karşılıklarını tercih ediyor.

“Erkek bakışı” (veri/biçim odaklı) ve “kadın bakışı” (duygu/toplumsal etki) nasıl ayrışıyor?

Toplumsal söylemde sıkça yinelenen bir ayrımı—elbette herkes farklıdır uyarısıyla—analiz için kullanalım:

Objektif/biçim odaklı yaklaşım (sıklıkla “erkeklerin” benimsediği söylenir)

• Metin gerçekliği: Kur’an Arapçadır; tartışma mealler üzerinedir. Hangi Arapça kökün hangi bağlamda kullanıldığı bağlamsal inceleme ister.
• Terminoloji doğruluğu: Zawj = “eş” (cinsiyet bağlama göre belirir); imra’ah = “kadın/eş”; nisa’ = “kadınlar”. Bu üçlüyü karıştırmamak çeviri tutarlılığı sağlar.
• Tarafsız karşılıklar: Güncel okur için “eş”, “kadın”, “hanımı” nötr ve anlaşılırdır; “karı” kelimesi, bugünkü duygusal yükü nedeniyle iletişim kazasına açıktır.

Duygusal/toplumsal etki odaklı yaklaşım (sıklıkla “kadınların” benimsediği söylenir)

• Saygı ve görünürlük: Dinin metnini aktarırken seçilen kelime, kadınların kendini değerli/hakir hissetmesini etkiler. “Eş/hanımı” kapsayıcı ve saygılı bulunur.
• Tarihsel yük: “Karı” bugün birçok kulakta küçümseyici çağrışım taşır. Kutsal metin anlatılırken bu ton, dinleyeni metinden soğutabilir.
• Eğitim ve aile dili: Evde/okulda çocuklara dini anlatırken “eş/kadın” gibi nötr sözcükler, saygı dilini güçlendirir.

Meallerde seçimin önemi: Neden kelime bu kadar kritik?

Bir kelime yalnızca anlam taşımaz; duygu taşır. Aynı ayeti iki farklı karşılıkla okuduğunuzu düşünün: “X’in karısı” ve “X’in eşi/hanımı”. İkisi de semantik olarak benzer görünse de ikincisi, bugün Türkçede daha saygılı ve kapsayıcı bir tını yaratır. Bu yüzden modern ilahiyat ve dil çalışmaları, hem anlamı hem tınıyı dikkate alan çeviri tercihlerini öne çıkarır.

Uygulamalı bir çerçeve: Hangi bağlamda hangi karşılık?

• Araştırma/akademik metin: “eş (zawj)”, “kadın/eşi (imra’ah)” – parantez içinde Arapça kök belirtilir.
• Vaaz/öğretim dili: “eşi”, “hanımı”, “kadınlar” – sade, saygılı ve pedagojik.
• Gündelik sohbet: “eş” ve “kadın” – güncel Türkçe duyarlılığına uygun.

Dil değişir: Dün nötr olan bugün niçin itici gelebilir?

Dilin sosyolojisi bize şunu söyler: Kelimeler, toplumsal bağlamla birlikte anlam katmanlarını değiştirir. “Karı”nın tarihsel metinlerde nötr olabilmesi, bugün de öyle hissedileceği anlamına gelmez. Tıpkı “zevce/zevc” gibi klasik Osmanlıca karşılıkların bugün kulağa resmi/eskimiş gelmesi gibi, bazı sözcükler de argo/itici tınıya kayabilir. Kur’an’ı anlatırken amaç, mesajı en açık ve en saygılı biçimde taşımaksa, güncel Türkçenin kapsayıcı seçeneklerini kullanmak daha uyumludur.

Beklenen itirazlar ve kısa yanıtlar

• “Ama büyüklerimiz hep ‘karı-koca’ derdi.” Doğru; fakat bugünkü toplumsal duyarlılık farklı. İletişimde niyet kadar etki de önemlidir.
• “Kelimeyi yumuşatmak metni sulandırmak değil mi?” Hayır; amaç metni çarpıtmak değil, çağdaş dildeki karşılığı en saygılı ve doğru biçimde vermektir.
• “Her kelimeye hassasiyet gösterirsek konuşamayız.” Tam tersine: Dikkatli dil, daha çok insanı konuşmaya davet eder.

Pratik okuma önerisi: Anlamı, tonu, bağlamı birlikte izleyin

1. Arapça kökü görün: Mealde “eş/kadın/hanımı” geçiyorsa dipnotta zawj, imra’ah, nisa’ olup olmadığına bakın.
2. Bağlamı okuyun: Anlatılan olay aile/nikâh bağlamında mı, yoksa genel toplumsal bir düzenlemede mi?
3. Tonu tartın: Aynı anlamı taşıyan iki kelime arasında saygı-ton farkı varsa kapsayıcı olanı tercih edin.

Tartışma soruları (yorumlara beklerim!)

• Kur’an dilini aktarırken anlam mı yoksa ton mu daha belirleyici olmalı? Neden?
• Ailenizde bu konularda hangi kelimeleri kullanıyorsunuz: “eş/hanımı” mı, “karı” mı? Bu seçiminiz nasıl karşılanıyor?
• Meallerde Arapça kökü parantezle vermek okur deneyimini sizce güçlendirir mi, yoksa ağırlaştırır mı?

Son söz: Saygılı dil, anlaşılır mesaj

Özetle, “Karı ne demek Kur’an?” sorusu bizi basit bir sözlük maddesinden fazlasına götürüyor. Kur’an’ın orijinal Arapça kelimelerini doğru anlamak, Türkçedeki güncel ve saygılı karşılıkları seçmek, mesajın hem kalbine hem de kulaklara iyi gelir. “Eş”, “kadın”, “hanımı” gibi nötr seçenekler, hem metne sadakati hem de toplumsal kapsayıcılığı birlikte taşır. Şimdi söz sizde: Siz hangi kelimeleri kullanmayı tercih ediyorsunuz ve neden?

::contentReference[oaicite:0]{index=0}