Gulet Hangi Ağaçtan Yapılır? Denizin ve Zanaatin Kesiştiği Nokta
Denizle insan arasındaki ilişki, her çağda hem doğaya meydan okuma hem de onunla uyum kurma arayışı olmuştur. Gulet, bu ilişkinin en zarif örneklerinden biridir: ahşabın sıcaklığını, ustalığın sabrını ve denizin özgürlüğünü aynı bedende taşır. Peki bu zarif yelkenli, hangi ağaçtan doğar? Soru basit görünse de ardında tarih, kültür ve malzeme biliminin uzun bir hikâyesi vardır.
Tarihsel Arka Plan: Osmanlı Tersanelerinden Akdeniz’in Mavisine
Gulet kelimesi, köken olarak Fransızca “goélette” (yelkenli tekne) sözcüğünden gelir, ancak Anadolu sahillerinde bambaşka bir kimliğe bürünmüştür. 18. ve 19. yüzyıllarda Bodrum, Marmaris ve Fethiye gibi bölgelerde deniz ticaretiyle uğraşan ustalar, hem balıkçılık hem yük taşımacılığı için dayanıklı teknelere ihtiyaç duydular. O dönemde tersanelerde çeliğe değil, doğanın en dayanıklı dostuna—ahşaba—başvuruldu.
Guletin doğum yeri kabul edilen Bodrum, ağaç türü açısından zengin bir coğrafyaya sahipti. Ustalar, teknenin hangi bölümünün hangi ağaçtan yapılacağını yüzyıllar içinde deneyimleyerek öğrendiler. Bu deneyim, yerel denizcilik kültürünün bir parçası haline geldi ve bugün hâlâ süregelen bir zanaat geleneği doğurdu.
Tekneyle Uyumlu Ağaçlar: Gücün ve Esnekliğin Dengesi
Gulet yapımında tek bir ağaç kullanılmaz; her bölüm, farklı özellikteki ağaçlarla şekillenir. En çok tercih edilen tür, maun (okume, sapelli veya iroko)dur. Maun, hem dayanıklılığı hem de işlenebilirliği sayesinde gövde inşasında temel malzemedir.
Ayrıca tik ağacı da özellikle güverte ve dış kaplamalarda kullanılır; suya ve neme karşı direnciyle bilinir. Tik, tropikal iklimlerin armağanı olarak lüks guletlerin vazgeçilmezi haline gelmiştir.
Bodrum ve çevresindeki geleneksel ustalar ise yerel kaynaklardan yararlanır: çam, kestane ve meşe ağaçları hâlâ tercih edilir. Çam, hafifliğiyle hız ve manevra sağlar; meşe ise omurga ve iskelet yapısında, sağlamlığı nedeniyle kullanılır. Kestane, zamanla deniz suyuna karşı direncini koruyarak teknenin ömrünü uzatır.
Her bir ağaç, teknenin bir parçası olarak yalnızca malzeme değil, aynı zamanda bir karakter taşır. Guletin gövdesinde çamın esnekliği, direklerinde meşenin kararlılığı, güvertesinde tikin asaleti birleşir. Bu nedenle bir gulet, aslında doğanın farklı seslerinin uyum içinde yankılandığı bir orkestra gibidir.
Modern Dönemde Gulet Yapımı: Gelenek ve Teknoloji Arasında
Günümüzde gulet üretimi, geleneksel el işçiliğiyle modern mühendisliğin buluştuğu bir alandır. CNC kesim makineleri ve epoksi teknolojileriyle ahşap güçlendirilir, su geçirgenliği azaltılır. Ancak ustaların söylediği gibi, “tekneyi makine değil, el ruhu yapar.”
Bodrum’daki tersanelerde hâlâ el rendesinin sesi duyulur; her guletin iskeleti bir hikâyeyi taşır.
Bu süreç aynı zamanda kültürel bir mirasın da devamıdır. UNESCO’nun somut olmayan kültürel miras kriterlerine göre, Bodrum gulet ustalığı bir “yaşayan gelenek”tir. Çünkü burada üretilen her tekne, sadece denize açılmak için değil, geçmişle bugün arasında bir köprü kurmak için inşa edilir.
Akademik Tartışmalar: Ahşap mı, Kompozit mi?
Son yıllarda denizcilik mühendisliği alanında ahşap ve kompozit malzeme tartışması sürmektedir. Kompozit materyaller, hafifliği ve bakım kolaylığı nedeniyle tercih edilirken, ahşap guletler “doğal rezonans” ve “denizle uyum” açısından hâlâ üstün görülür.
Bazı akademik çalışmalara göre ahşap tekne gövdeleri, dalga darbelerini metal ve fiberglasa göre daha yumuşak emer. Bu da hem uzun yolculuklarda hem de tarihi kimlik açısından ahşap guletlerin değerini korur hale getirir.
Diğer bir tartışma ise sürdürülebilirlik üzerinedir. Günümüzün çevreci politikaları, tekne yapımında kullanılan ağaçların sertifikalı ve yenilenebilir ormanlardan sağlanmasını şart koşar. Böylece denizcilik geleneği, doğa tahribatı olmadan devam edebilir.
Sonuç: Ahşabın Hafızasında Saklı Bir Uygarlık
Gulet hangi ağaçtan yapılır?
Cevap yalnızca “maun” ya da “tik” değildir; aynı zamanda bir kültür, bir tarih ve bir düşünce biçimidir. Gulet, ağacın denizle birleştiği, insan emeğinin dalgalarla dans ettiği bir sanat eseridir.
Her bir guletin gövdesinde, ustasının nefesi, ağacın yaşı ve rüzgârın sesi vardır. Bu yüzden guletler, yalnızca su üstünde yüzen tekneler değil; zamanın içinden süzülen ahşap hikâyelerdir.
Guletin ağacını anlamak, aslında insanın denizle, doğayla ve kendi emeğiyle kurduğu kadim bağı yeniden hatırlamaktır.